Türk şair; roman, öykü ve deneme yazarı. (Doğ. 13 Ocak 1921, Manastır / Yunanistan - Ö. 10 Ocak 2001, İstanbul)

Yunanistan sınırları içinde bulunan Manastır'a (şimdiki Florina) bağlı Cuma Köyü'nde 13 Ocak 1921'de dünyaya gelen Necati Cumalı'nın ailesi, Yunanistan ile Türkiye arasındaki 1923 nüfus mübadelesi anlaşması çerçevesinde İzmir yakınlarındaki Urla'ya yerleşti.

Yaşamı

Altı kardeşin en büyüğü olan ve Urla'da geçen çocukluk yıllarından sonra lise eğitimini İzmir Atatürk Lisesi'nde tamamlayan Necati Cumalı, hukuk eğitimine İstanbul Üniversitesi'nde başladıysa da, üniversite öğrenimini 1941 yılında Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde tamamlamıştır. Şiir yazmaya henüz öğrenciyken başlayan Necati Cumalı'nın şiirleri 1940'ların başlarında Varlık ve Servet-i Fünun gibi önemli Türk edebiyatı dergilerinde yayımlandı. 

1940'ların sonlarına doğru, askerliğini yaparken, bir diğer önemli şair ve yazar olan Sabahattin Ali'nin derin etkisinin hissedildiği kısa öyküler yazmaya da başladı. Eserlerinde bariz hissedilen toplumsal bilinç temaları, siyasi meselelere hiçbir zaman aktif olarak katılmamasına rağmen, bazen 'solcu yazarlar' ile aynı başlıkta anılmasına neden oldu.

Edebi Şahsiyeti 

1939 yılında Urla Halkevi tarafından çıkartılan Ocak Dergisi'nde ilk şiiri A. N. Acar takma adıyla yayımlanan Necati Cumalı'nın sanatsal kabul edilen ilk şiiri ise 1940 yılında Varlık Dergisi'nde Netice ismiyle yayımlandı. Orhan Veli Kanık, Oktay Rifat, Cahit Sıtkı Tarancı, Nurullah Ataç gibi dönemin mühim edebiyatçılarıyla tanışan Necati Cumalı, bu isimlerin de etkisiyle şiirde kendi üslubunu oluşturdu. Şiirlerinde, hayatından kesitler önemli yer tutmaktadır.

Necati Cumalı, 1941 ve 1942 yıllarında Ankara Toprak Mahsulleri Ofisi'nde (TMO) görev yaptıktan sonra askerlik için Çanakkale’nin Ezine ilçesine gitti. 1943 yılında ilk şiir kitabı Kızılçullu Yolu askerlik görevi esnasında yayımlandı. 1945 yılında askerden dönüşte askerlik yıllarında yazdığı şiirleri Harbe Gidenin Şarkıları adlı kitapta toplayıp yayımlayan Necati Cumalı, aynı yıl Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü'nde göreve başladı.

1945 yılından itibaren Ulus Gazetesi, Varlık, Ülkü, Ankara gibi dergilerde ara ara şiirleri yayımlanan Cumalı'nın ilk öyküsü, 1945 yılında Yücel Dergisi'nin yayımladığı Aysız Geceler oldu. Ulus Gazetesi sanat sayfasında şiirlerinin yanı sıra öykü alanındaki ilk denemelerini de yayımlayan Necati Cumalı, bu dönem Cahit Sıtkı Tarancı ile Ankara’da aynı evi paylaştı. 1949 yılında sahneye konulan Boş Beşik adlı tiyatro oyunu çok beğenildi.

1949 yılında ani bir kararla Ankara’daki görevinden istifa ederek İzmir’e giden Necati Cumalı, 1957 yılına kadar İzmir'de avukatlık yaptı. Güzel Aydınlık (1951), İmbatla Gelen (1955), Güneş Çizgisi (1955) adlı şiir kitapları ve ilk öykü kitabı olan  Yalnız Kadın (1954) İzmir'deyken yayımlandı. 1955 yılından sonra şiir, öykü ve roman çalışmalarını bir arada  devam ettiren Cumalı, özellikle Urla'ya ait gözlemleri, avukatlık yıllarında karşılaştığı olaylar ve üstlendiği davalardan edindiği izlenimlerden elde ettiği bilgiler ışığında sanatını icra etmiştir. Eserlerinde özellikle Ege bölgesindeki taşra insanlarının günlük yaşayışlarını ve sorunlarını konu edindi. 

1956 yılında İzmir'de Ara Tiyatro isimli tiyatro grubunu kuran ve yöneticiliğini üstlenen Necati Cumalı, 1957 yılında Değişik Gözle öyküsüyle Sait Faik Hikâye Armağanı ödülünü kazandı. Aynı yıl avukatlığı bırakan Necati Cumalı, Türkiye'nin Paris Büyükelçiliği Basın Ataşeliği görevi için Paris'e giderek burada 1959 yılına kadar kaldı. Necati Cumalı'nın Aşk Duvarı ve Zorla İspanyol gibi bazı oyunları ve kimi öykülerinde Paris’te geçen yıllarının etkisi olduğu gözlenmektedir.

1959 yılında 'hayatını edebiyat adamı olarak kazanmak' için Türkiye’ye dönen Necati Cumalı, İstanbul'a yerleşti. 1959 - 1963 yılları arasında TRT İstanbul Radyosu'nda redaktörlük yaptı. İlk romanı olan Tütün Zamanı, 1959 yılında tefrika edildi. Avukatlık mesleğini yaparken edindiği gözlemleri ve deneyimlerine dayanan Susuz Yaz adlı hikâyesini 1960 yılında yazdı. Üç perdelik bir oyun olarak tiyatroya da uyarladığı Susuz Yaz, yönetmen Metin Erksan tarafından 1963 yılında sinema filmine uyarlanmış ve 1964 yılında 14. Uluslararası Berlin Film Festivali‘nde Altın Ayı ödülünü kazanarak Türk sineması tarihinde dönüm noktası olmuştur.

Necati Cumalı, 1960 yılında hariciyeci Berin Teksoy ile evlendi ve 1963 yılından sonra hayatını roman ve oyun yazarlığı ile sürdürdü. Eşinin işi nedeniyle 1963-1965 yıllarında Tel Aviv ve Paris'te bulundu. Necati Cumalı'nın yazdığı bazı yazılar nedeniyle 1966 yılında eşi Berin Hanım görevinden alınınca eşiyle birlikte tekrar İstanbul'a yerleşti. 1967'den itibaren SSCB, ABD, İran, Bulgaristan, Almanya, Yunanistan, Finlandiya, Çekoslovakya ve Makedonya gibi ülkelerde geziler yaptı. Bu geziler eserlerinin oluşmasında etkili oldu.

Necati Cumalı, 10 Ocak 2001'de İstanbul'da karaciğer kanserine yenik düşerek hayatını kaybetmesi üzerine, arkasında bıraktığı kitap koleksiyonundan oluşan kütüphanesi Koç Üniversitesi'ne bağışlandı.

Sanatçının Urla’da çocukluğunun geçtiği ev olan Necati Cumalı Anı ve Kültür Evi ziyaretçilere açık olarak hizmet vermektedir.

Güldar Duyar eseri Beşiktaş Vişnezade Parkında

bulunan Necati Cumalı heykeli

Eserleri

Şiir

- Kızılçullu Yolu (1943)

- Harbe Gidenin Şarkıları (1945)

- Mayıs Ayı Notları (1947)

- Güzel Aydınlık (1951)

- Denizin Yükselişi (1954)

- İmbatla Gelen (1955)

- Güneş Çizgisi (1957)

- Yağmurlu Deniz (1968)

- Başaklar Gebe (1970)

- Ceylan Ağıdı (1974)

- Ay Güneş (1980)

- Bozkırda Bir Atlı (1981)

- Yarasın Beyler (1982)

Roman

- Tütün Zamanı (1959)

- Yağmurlar ve Topraklar (1973)

- Acı Tütün (1974)

- Aşk da Gezer (1975)

- Üç Minik Serçem (1990)

- Viran Dağlar (1994)

Öykü

- Yalnız Kadın (1954)

- Değişik Gözle (1956)

- Susuz Yaz (1962)

- Ay Büyürken Uyuyamam (1969)

- Makedonya 1900 (1976)

- Kente İnen Kaplanlar (1976)

- Güneş Çizgisi (1957)

- Revizyonist (1979)

- Yakub'un Koyunları (1979)

- Aylı Bıçak (1980)

Deneme

- Niçin Aşk (1971)

- Senin İçin Ey Demokrasi (1976)

- Etiler Mektupları (1982)

- Niçin Af (1989)

- Şiddet Ruhu (1990)

- Ulus Olmak (Atatürk Denemeleri) (1995)

İnceleme

- Muzaffer Tayyip Uslu, Şiirleri, Yazıları ve Kendisi için Yazılanlar (1956)

Çeviri

- Guillaume Apollinaire, Yaşamı Sanatı ve Şiirleri (1986)

Anı / Hatıra

- Yeşil Bir At Sırtında (1990)

Senaryo

- Bağımsızlık ya da Ölüm (1983)

Tiyatro Oyunları

- Boş Beşik (1949)

- Mine (1959)

- Nalınlar (1962)

- Derya Gülü (1963)

- Yaralı Geyik (1980)

- Dün Neredeydiniz (1983)

- Vatan Diye Diye (1990)

- Devetabanı (1992)

Aldığı Ödüller

- Sait Faik Hikâye Armağanı (1957) - Değişik Gözle

- Türk Dil Kurumu Şiir Ödülü (1969) - Yağmurlu Deniz

- Sait Faik Hikâye Armağanı (1970) - Makedonya 1900

- Yeditepe Şiir Ödülü (1984) 

- Yunus Nadi Roman Ödülü (1995) - Viran Dağlar

- Orhan Kemal Roman Ödülü (1995) - Viran Dağlar

- Ömer Asım Aksoy Ödülü (1995) - Viran Dağlar

- Tiyatro Yazarları Derneği Onur Ödülü (2000)

- PEN Yazarlar Derneği Şiir Ödülü (2001)